موسسه خیریه یک تشکیلات غیر دولتی است که در کشور ما با مجوز دولت تشکیل می شود، برخی آمار ها تعداد خیریه های رسمی را بیش از بیست هزار می دانند، خیریه یک نهاد مدنی است یعنی خصوصی نیست غیر انتفاعی است به این معنی که موسسین و اعضا هیات مدیره آن نباید از آن انتفاعی ببرند. غیر سیاسی است پس یک موسسه خیریه مجاز به انجام فعالیت سیاسی و تبلیغ انتخاباتی برای هیچ کاندیدایی نیست.
در دنیای امروز تعداد موسسه های خیریه هر کشور را نشانه توسعه یافتگی دانسته وآن را از مهمترین سرمایه های اجتماعی می دانند، در برخی از کشورها تشکیل موسسه های مردم نهاد خیلی راحت است والزامی در گرفتن مجوز فعالیت وثبت آن وجود ندارد .
اما در ایران هر موسسه ای که بخواهدبطور قانونی ورسمی فعالیت کند باید مجوز لازم را کسب کند وصلاحیت موسسین آن به تایید مراجع ذیصلاح برسد وهر دو سال یک باراین فرایندبایدتکرار شود که از جمله دشواری های تاسیس خیریه در کشور است.
در کشور سه دستگاه بهزیستی، وزارت کشور ونیروی انتظامی هریک باستناد قانون، مصوبه دولت یا بخشنامه ای خود را متولی این حوزه می دانند و ضوابطی برای این تولی گری تعیین کرده اند که چندان هم با یکدیگر تفاوتی ندارند این وضعیت در همه دولت ها بهمین شکل مطرح بوده و هیچ دولتی هم اقدام موثری برای سازمان دادن این موضوع بعمل نیاورده است، در مجالس مختلف هم موضوع ضرورت هماهنگی و سازماندهی و تعیین متولی واحد برای خیریه ها مطرح شده ولیکن منجر به نتیجه ای نشده است.
ویژگی مشترک همه این موسسه ها در داشتن اساسنامه، هیات امنا، هیات مدیره، بازرس و مدیر عامل است. موسسه های خیریه بستگی به نوع مجوز فعالیت شان ممکن است در سطح یک شهرستان یا استان یا در سطح ملی فعالیت کنند و فاقد یک استاندارد خدمت رسانی هستند، حجم وکیفیت خدمات آنان بستگی به میزان جذب منابع مالی آن ها دارد.
خیریه ها اگر چه از اصطلاحاتی مثل، حمایت، تحت پوشش، خود کفایی، توانمندسازی استفاده می کنند اما این به معنی وجود یک استاندارد واحد و همگانی نمی باشد. البته خدمات خیریه ها برای مردم فرودست جامعه بسیار تعیین کننده و راهگشا است و تاثیر تعیین کننده ای برای حمایت از فقرا و دادن امید به زندگی و بعضا توانمندسازی نیازمندان دارد.
خیریه ها فاقد بودجه دولتی هستند، منابع مالی خیریه ها از محل کمک های نیکوکاران، خیرین، مشارکت مردمی، جمع آوری صدقات، نذورات و کفارات تامین می شود، این موسسه ها موظف هستند منابع حاصله را فقط برای حمایت از جامعه هدف و موضوع فعالت مذکور در اساسنامه خود هزینه کنند.
سازمان امور مالیاتی بر فعالیت های مالی این موسسه ها نظارت می کند. در بخشنامه سازمان امور مالیاتی شرط بر خورداری خیریه ها از معافیت مالیاتی را داشتن واژه خیریه در نام موسسه، غیر انتفاعی بودن و عدم برخورداری هیات مدیره از درآمد های موسسه، همچنین دادن اظهار نامه مالیاتی و تایید هزینه ها توسط ناظر منصوب شده می داند. ضمن آنکه خیریه ها موظف هستند هر سه ماه یک مرتبه اسناد مالی خود را به تایید ناظر برساند.
ملاحظه می شود که عملکرد خیریه ها توسط هیات امنا، هیات مدیره، بازرسین، مامورین دولت، ناظرین سازمان امور مالیاتی تحت نظارت وکنترل مالی هستند و بلحاظ شفافیت عملکرد مالی در بالاترین سطح نظارتی فعالیت می کنند.
نبی اله عشقی ثانی