رفتار با کودک یتیم
مرگ یکی از والدین یا هر دوی آن ها یکی از اتفاقاتی است که می تواند زندگی کودک را تحت تاثیر قرار داده و در نتیجه رفتار با کودک یتیم را بیش از پیش مهم جلوه دهد.
در واقع کودکان هنوز به رشد شناختی، عاطفی، هیجانی کامل دست پیدا نکرده اند و در صورتی که والدین یا سرپرست از شیوه صحیح رفتار آگاه نباشد ممکن است کودک دچار اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب و شب ادراری شود. بنابراین هنگام رفتار در این شرایط لازم است به نکاتی توجه کنید و همچنین از مشاور کودک و متخصصان نیز کمک بگیرید تا بتوانید این دوران را بدون مشکل برای کودک خود سپری کنید. در ادامه به بررسی شیوه صحیح رفتار با کودک یتیم خواهیم پرداخت.
تاثیر مرگ والدین بر کودکان
مرگ والدین یکی از پر اضطراب ترین اتفاقاتی است که در زندگی یک کودک رخ می دهد و در هر سنی که باشد او را دچار مشکلات رفتاری و هیجانی و مخصوصاً افسردگی می کند. زمانی که کودک والدینش را از دست می دهد یک کمبود دیگری مانند کمبود امکانات مالی، کاهش دسترسی به والد دیگر و تغییر نقش هایی که در خانه صورت می گیرد را علاوه بر نبود آن ها احساس می کند. بسیاری از بررسی ها نشان می دهد بین مرگ والدین و بروز اختلالات روانی در کودک چند هفته بعد از مرگ والدین رابطه بسیار عمیقی وجود دارد.
کودک را چگونه با مرگ والدین مواجه کنیم؟
شرکت در خاکسپاری و ترحیم
توصیه می شود که کودکان زیر 9 سال را به مراسم خاکسپاری در قبرستان نبرند. دلیل این که شرکت در این مراسم و تماشای صحنه های خاکسپاری، اضطراب و ترسی را در او به وجوود می آورد. در این مراسم بیشتر به افرادی توجه می شود که بی قراری زیادی می کنند و همه مراقب آن ها هستند و به طور خود به خود کودک را فراموش می کنند. در این حالت ممکن است کودک از جمعیت خارج شود و صحنه هایی را ببیند که بسیار در او تاثیر بگذارد. اما در مراسم های ترحیمی که عموماً در مسجد برگزار می شود می توانید کودک را به همراه داشته باشید تا آن ها در آن فضا فرصتی برای سوگواری و عدم سرکوب احساساتشان پیدا کنند اما مراقبت کنید که کودک وسیله ای برای تخلیه احساسات اطرافیان نشود.
توضیح روشن از مرگ
هیچ گاه در توضیح مرگ از کلمات مبهم مانند «رفت، او ما را ترک کرد و به سفر رفت» استفاده نکنید چون این کلمات کودک را در انتظاری همیشگی نگه می دارد و فکر می کند آن شخص باید برگردد. سعی کنید از کلمه مردن استفاده کنید و به او بگویید که نیازی به نفس کشیدن و غذا خوردن ندارد. بسیاری از کودکان احساس می کنند والدینشان در زیر خاک دچار عذاب هستند و شما باید برایشان توضیح دهید که آن ها هیچ احساسات مادی ندارند.
وسایل را پنهان نکنید
وقتی که کودک یکی از والدین یا هر دوی آن ها را از دست می دهد سعی نکنید برای پذیرش مرگ آن ها وسایل و یادگاری هایش را پنهان کنید تا او باور کند که دیگر آن شخص وجود ندارد. این کار نه تنها باعث فراموش نشدن فرد نمی شود بلکه نسبت به شما احساسات منفی پیدا می کند که به او بی مهری کرده اید. پس بهتر است یکی از وسایل کسی که از دست رفته را به او بدهید تا پیش خودش نگه دارد و در زمان دلتنگی به آن مراجعه کند.
عدم ترحم
هیچ گاه سعی نکنید ناراحتی و چیزهایی که شرایط بر شما وارد کرده را به کودک منتقل کنید تا بهتر شوید. مطمئن باشید که زخم های کلمات که به کودک وارد می شود بهبود پیدا نمی کند. پس حواستان باشد که با کلمات درست با او ارتباط برقرار کنید حتی زمانی که شیطنت می کند و در کارهایش اشتباه دارد. حتی حواستان باشد برای این که احساسات مثبت به او بدهید از جملاتی مثل این که از این به بعد تو مرد خانه هستی، یا حالا که مامان نیست باید مثل یک خانم رفتار کنی استفاده نکنید. این حرف ها به او مسئولیت سنگینی می دهد که از نقش کودک بودن دورش می کند.
به کودک امنیت بدهید
همیشه زمانی که کودک یکی از والدین یا هر دو آن ها را از دست می دهد مدام به این فکر می کند که ممکن است سرپرست او هم از دنیا برود و کاملاً در این دنیا تنها شود. در این حالت شما باید به او امنیت بدهید و به او این احساس مثبت را داده که تنها نخواهد ماند و سرپرستش برای او حضور دارد.
در رفتار با کودک یتیم مدیریت را جدی بگیرید
بعضی از مواقع والدینی که حضور دارند یا سرپرست کودک، به او آزادی بیش از حدی می دهند و روی همه اشتباهاتش چشم هایشان را می بندند و به بهانه محروم بودن از پدر و مادر در تربیتش کوتاهی می‌کنند. این تفکر اشتباهی است که باید اصلاح شود. شما باید در تربیت کودک سر سخت و محکم باشید اگر چه ممکن است محبوبیت خود را از دست بدهید اما کودکی منضبط و مودب تربیت خواهید کرد. به یاد داشته باشید کودک به کسی جز سرپرستش نباید پاسخگو باشد و به دلیل اینکه پدر یا مادر یا هر دو نفر حضور نداشته، به غیر از سرپرست، شخصی اجازه بازخواست کردن او را ندارد.
یک کمک مطمئن پیدا کنید
از اینکه بتوانید به تنهایی سرپرستی کودک را به عهده بگیرید صرف نظر کنید. شما قدرت ماورایی ندارید که بتوانید به تنهایی از سرپرستی یک کودک بربیایید پس در این مورد باید از یک نفر کمک بگیرید. شما شخصی با یک عالمه مسئولیت جدید هستید که به مسئولیت های قبلی تان اضافه شده، پس در این حالت از شخصی که با شما و کودک ارتباط خوبی دارد کمک بگیرید تا از لحاظ عاطفی کودکتان تامین شود. بهترین گزینه در این حالت پدربزرگ و مادربزرگ ها هستند اما اگر این امکان نبود یا آنها در قید حیات نبودند از شخص نزدیکی که رابطه عاطفی و دلسوزانه خوبی با شما دارد مانند دایی، خاله، عمو و ... کمک بخواهید.
در رفتار با کودک یتیم اجازه مرور خاطرات را به او بدهید
در بسیاری از موارد کودک ممکن است به یاد پدر و مادرش بیفتد و بخواهد از آنها صحبت کند. مخصوصاً زمانی که کودک در موقعیتی قرار می گیرد که قبلاً آن را با والدینش تجربه کرده، این اتفاق رخ می‌دهد. توجه داشته باشید که با او همراه شوید اما نگذارید که سمت و سوی خاطرات به سمت خاطرات بد برود. هیچگاه از خاطرات بدی که از پدر یا مادرش دارید صحبت نکنید و زمانی که خودش خواست به سمت این خاطرات برود جهتش را تغییر دهید.
تغییرات رفتاریش را جدی بگیرید
همه ی رفتار های متغیر کودک را مورد توجه قرار دهید. اگر این تغییرات رفتاری بعد از مرگ والدین صورت بگیرد حتماً باید آن را با یک متخصص در میان بگذارید تا به شما کمک کند. اگر کودکتان کودکی سازگار و پر تحرک بوده و بعد از فوت پدر یا مادر کم تحرک و آرام شده باید از یک مشاور یا روانشناس کمک بخواهید.
رفتارهایی با کودک یتیم
1- برطرف کردن نیاز مادی و روحی یتیمان
نمونه عملی آن، حضرت علی (ع) می باشند که نه تنها به نیازهای جسمی و مادی یتیمان توجه داشت بلکه به نیازهای روحی و روانی آنها نیز رسیدگی می کرد، علاوه بر خرما و روغن و آرد که به خانه یتیمان می برد از نظر تربیتی هم سعی می کرد با دست خود لقمه را در دهانشان بگذارد، آن ها را بخنداند و با آن ها بازی کند.
۲- خوشرویی و تبسم
برخی برای خود بزرگ جلوه دادن، تندخو و عبوس بوده و خشن با مردم برخورد می‌کنند و گروهی بداخلاق و عصبانی هستند، تندخو، بد زبان، بدرفتارند، متکبر و دارای خشونت هستند، اینها نمی‌توانند در دل مردم نفوذ کنند و اطرافیان را در روابط اجتماعی خشنود نگه دارند. در اسلام خوشرویی، فروتنی و تبسم بر لب داشتن و شوخی‌های کلامی، از ارزش‌های ارزنده اخلاقی است. حضرت رسول اکرم نمونه کامل یک انسان دارای روابط حسنه با مردم بود، متواضع، خوشرو و فروتن به گونه‌ای که همه را جذب می کرد و در عمق جان دوستان نفوذ داشت.
سرکار خانم دکتر میر حبیبی
آبان 99