حدود هفتاد هشتاد سال قبل مکان هایی برای مراقبت و تربیت کودکان یتیم توسط متمولین دلسوز اهل خیر در نقاط مختلف کشور ساخته شد، که به آن یتیم خانه می گفتند.
برای تامین مخارج یتیم خانه ها ملک، مغازه، باغ و امثالهم را مشخص کرده و وقف می کردند، بدین ترتیب این یتیم خانه‌ها سال های بسیاری فعالیت و از کودکان بی‌سرپرست نگهداری می کرد و توسط متولیانی که واقف مشخص می کرد فعالیت های یتیم خانه استمرار داشت و کودکان بلاتکلیف نمی ماندند. در برخی از نقاط کشور نیز مکان هایی توسط بلدیه (شهرداری ها) برای نگهداری از این قبیل کودکان تاسیس می گردید.
در سال 1324 هجری قمری در مجلس اول شورای ملی ایجاد مکانی برای نگهداری کودکان رها شده تصویب گردید که برخی نمایندگان مجلس از جمله ارباب جمشید نماینده زرتشتیان و حاجی امین الملوک هزینه آن را متقبل شدند و همه حقوق نمایندگی خود را به این امر اختصاص دادند.
در این نوع موسسه ها کودکان سرراهی، فرزندان طلاق و سایر آسیب‌دیدگان اجتماعی در کنار فرزندان یتیم تحت مراقبت قرار می گرفتند. برای اداره امور این مراکز و مراقبت از کودکان از خانم هایی که به آنها باجی میگفتند استفاده می شد که معمولاً تحصیلاتی نداشتند و امور بهداشتی، خدماتی، آشپزی و تربیتی را با هم انجام می دادند، برخی از کارها را هم خود بچه ها به عهده می گرفتند.
در یتیم خانه ها کودکان از همه سنین از خردسالی تا نوجوانی کنار یکدیگر نگهداری و سرپرستی می شدند. هدف اصلی یتیم خانه ها نگهداری کودکان بود و به امر تعلیم و تربیت آنان چندان توجه نمی شد.
با گذشت زمان تغییرات مثبتی انجام شد نام یتیم خانه به پرورشگاه تغییر پیدا کرد، بچه ها به مدرسه رفتند، لباس‌های متحدالشکل برای کودکان خریداری می شد، افرادی باسواد و علاقه مند برای تعلیم و تربیت کودکان به کار گمارده شدند. تعداد بچه‌ها در پرورشگاه های شهرهای بزرگ زیاد بود مثلاً در تهران پرورشگاه هایی با ظرفیت بیش از ۱۰۰ نفر ایجاد شد که بعدها برای ساماندهی و اداره آن سازمان تربیتی شهرداری تهران ایجاد گردید.
در زمان پهلوی دوم جمعیت خیریه ای به نام فرح پهلوی تاسیس و چند پرورشگاه در نقاط مختلف کشور ایجاد شد که آن را شبانه روزی کودکان بی سرپرست می گفتند و مربیانی با تحصیلات متوسطه امور تربیتی آن را انجام می دادند و کودکان به تفکیک سن و جنس تحت مراقبت قرار می گرفتند.
در سال ۱۳۵۳ موسسه آموزش عالی با عنوان آموزشگاه عالی آموزشیاری در تهران با همکاری فرانسوی ها تاسیس گردید که وظیفه‌اش تربیت افراد لیسانسیه تعلیم و تربیت برای مربیگری و مدیریت شبانه روزی های کودکان بی سرپرست بود تا فارغ‌التحصیلان آن مسئولیت اداره شبانه روزی ها را عهده دار شوند.
بعد از انقلاب سازمان بهزیستی کشور تاسیس گردید و اصل وجود شبانه‌روزی ها و مراقبت کودکان خارج از خانواده مورد سوال قرار گرفت لذا بسیاری از کودکان بی سرپرست از شبانه روزی ها خارج و به خانواده های بستگان یا افراد داوطلب سپرده شدند و به این خانواده ها کمک هزینه نگهداری از کودکان پرداخت می گردید. این سیاست ادامه و توسعه بسیار خوبی یافت. در سال های اخیر تحولات مثبت در حوزه مراقبت از کودکان بی سرپرست استمرار پیدا کرد مراکز شبانه روزی متحول و تعدیل شدند و به خانه کودکان و نوجوانان تغییر نام یافتند و تعداد کودکان تحت مراقبت هر خانه به کمتر از ۲۰ نفر کاهش یافت. افراد تحصیل کرده در رشته های علوم تربیتی تحت عنوان مسئول، مددکار اجتماعی، مربی تربیتی و روانشناس جانشین کارکنان سنتی شدند. توجه به ارتباط کودکان با خانواده هایشان افزایش یافت، اصول علمی تعلیم و تربیت کودکان و توجه به مفاهیم و آموزه های دینی و استعداد کودکان توسعه یافت و توانمندسازی برای یک زندگی عادی به عنوان یکی از اصول اساسی تربیت کودکان مورد توجه و عنایت قرار گرفت. نکته مهم تر سپردن کودکان به خانواده های داوطلب با پرداخت کمک هزینه ماهیانه بود که هم اکنون نیز ادامه دارد.
نبی اله عشقی ثانی
عضو شبکه ملی خیریه های حامی ایتام